Biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn: Nhận biết sớm để xử lý hiệu quả

Rối loạn tiêu hóa là vấn đề sức khỏe phổ biến, gây nhiều khó chịu và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Việc nhận biết sớm các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn sẽ giúp bạn chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe, phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm.

Rối loạn tiêu hóa là gì?

Rối loạn tiêu hóa không phải là một bệnh riêng lẻ mà là thuật ngữ chung chỉ tình trạng hoạt động không bình thường của hệ tiêu hóa. Khi hệ thống này (bao gồm thực quản, dạ dày, ruột non, ruột già, gan, mật, tụy) không thể thực hiện tốt các chức năng cơ bản như tiêu hóa thức ăn, hấp thu dinh dưỡng và đào thải chất thải, cơ thể sẽ xuất hiện nhiều triệu chứng khó chịu.

Tình trạng này có thể xảy ra ngắn hạn, ví dụ do ăn uống sai cách trong một bữa ăn nào đó, hoặc kéo dài, liên quan đến các bệnh lý nền mạn tính hoặc thói quen sinh hoạt không lành mạnh. Hiểu rõ bản chất của rối loạn tiêu hóa là bước đầu tiên để nhận diện và xử lý các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn.

Rối loạn tiêu hóa chỉ tình trạng hoạt động không bình thường của hệ tiêu hóa. 

Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa ở người lớn

Các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn thường xuất hiện do những thói quen không tốt trong sinh hoạt và bệnh lý như:

• Chế độ ăn uống thiếu khoa học: Đây là nguyên nhân hàng đầu. Việc tiêu thụ quá nhiều thực phẩm chứa dầu mỡ, đồ ăn nhanh, thức ăn chế biến sẵn, thực phẩm cay nóng, hoặc thiếu hụt chất xơ trầm trọng trong khẩu phần ăn hàng ngày sẽ tạo áp lực lớn lên hệ tiêu hóa, gây khó khăn trong việc phân giải và hấp thu.
• Stress, căng thẳng kéo dài: Áp lực công việc, cuộc sống hiện đại khiến nhiều người phải đối mặt với căng thẳng thường xuyên. Stress không chỉ ảnh hưởng đến tinh thần mà còn tác động trực tiếp lên hệ thần kinh ruột, làm thay đổi nhu động ruột, ảnh hưởng đến quá trình tiết enzyme tiêu hóa, dẫn đến các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn như đau bụng, táo bón hoặc tiêu chảy.
• Lạm dụng thuốc: Một số loại thuốc, đặc biệt là kháng sinh, thuốc giảm đau, thuốc chống viêm không steroid (NSAIDs) khi sử dụng kéo dài hoặc không đúng liều lượng có thể gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột, tổn thương niêm mạc dạ dày và ruột, dẫn đến rối loạn tiêu hóa.
• Rối loạn hệ vi sinh đường ruột: Đường ruột khỏe mạnh cần có sự cân bằng giữa lợi khuẩn và hại khuẩn. Khi sự cân bằng này bị phá vỡ (ví dụ do dùng kháng sinh, chế độ ăn kém lành mạnh, hoặc nhiễm khuẩn), hại khuẩn phát triển mạnh, gây ra các vấn đề tiêu hóa như đầy hơi, tiêu chảy, táo bón.
• Bệnh lý tiêu hóa mạn tính: Các bệnh lý như viêm loét dạ dày tá tràng, hội chứng ruột kích thích (IBS), viêm đại tràng, bệnh Crohn, viêm tụy, bệnh celiac… đều có thể gây ra các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn kéo dài và nghiêm trọng. Đây là những nguyên nhân cần được chẩn đoán và điều trị chuyên biệt.

Thói quen sinh hoạt không cân bằng là nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa.

Biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn

Các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn rất đa dạng, từ nhẹ đến nặng, và có thể xuất hiện đơn lẻ hoặc đồng thời. Việc nhận biết chúng giúp bạn kịp thời có biện pháp xử lý.

1. Đầy hơi, chướng bụng

Đây là một trong những biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn rất phổ biến. Người bệnh thường có cảm giác bụng căng tức, nặng nề, khó chịu sau ăn, đặc biệt là sau những bữa ăn nhiều tinh bột, chất béo hoặc thực phẩm sinh hơi (như đậu, bắp cải). Nguyên nhân là do quá trình tiêu hóa không hiệu quả, dẫn đến tích tụ khí trong đường ruột.

2. Khó tiêu, buồn nôn

Triệu chứng này thường đi kèm với cảm giác ăn nhanh no, nặng bụng, và đôi khi có cảm giác buồn nôn, nôn mửa khi ăn hoặc sau khi ăn vài giờ. Điều này cho thấy thức ăn không được phân giải hoặc di chuyển qua đường tiêu hóa một cách thuận lợi.

3. Rối loạn đại tiện: tiêu chảy, táo bón hoặc xen kẽ

Đây là một trong những biểu hiện rối loạn tiêu hóa rõ ràng nhất, phản ánh sự thay đổi bất thường trong chức năng ruột già.

• Tiêu chảy: Đi ngoài nhiều lần trong ngày (hơn 3 lần), phân lỏng, lỏng toẹt hoặc có bọt. Có thể kèm theo đau bụng quặn.
• Táo bón: Đi ngoài ít hơn 3 lần/tuần, phân khô cứng, khó đi, phải rặn nhiều. Kèm theo cảm giác đầy bụng, khó chịu.
• Xen kẽ tiêu chảy và táo bón: Đây là triệu chứng đặc trưng của hội chứng ruột kích thích, khi nhu động ruột bị rối loạn không ổn định.

Tiêu chảy, nôn ói có thể là biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn.

4. Đau bụng, quặn bụng

Đau bụng là biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn khá phổ biến, có thể đau âm ỉ hoặc từng cơn dữ dội, co thắt (quặn bụng). Vị trí đau thường không cố định mà lan tỏa khắp bụng, hoặc thay đổi tùy theo vị trí thức ăn di chuyển hay sự tích tụ khí.

5. Ợ hơi, ợ chua

• Ợ hơi: Do không khí bị nuốt vào trong quá trình ăn uống hoặc do quá trình lên men của thức ăn trong đường ruột tạo ra khí.
• Ợ chua: Là cảm giác nóng rát từ dạ dày lên thực quản, kèm theo vị chua trong miệng, do dạ dày tiết quá nhiều axit hoặc do trào ngược dạ dày thực quản.

6. Chán ăn, sút cân không rõ nguyên nhân

Khi hệ tiêu hóa hoạt động kém, cơ thể không thể hấp thu đủ dinh dưỡng, dẫn đến tình trạng chán ăn, mệt mỏi và sút cân không rõ nguyên nhân. Đây là một biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn cần được đặc biệt lưu ý vì có thể là dấu hiệu cảnh báo các bệnh lý nghiêm trọng hơn, liên quan đến rối loạn hấp thu mạn tính hoặc bệnh lý ác tính.

Rối loạn tiêu hóa có thể dẫn tới chán ăn, sút cân.

7. Các triệu chứng kèm theo khác

Ngoài các triệu chứng chính trên, rối loạn tiêu hóa ở người lớn còn có thể đi kèm với:

• Hơi thở có mùi hôi: Do thức ăn không được tiêu hóa hết, lên men trong đường ruột hoặc các vấn đề về dạ dày.
• Miệng đắng, khô miệng: Liên quan đến chức năng gan mật hoặc mất cân bằng hệ vi sinh.
• Mệt mỏi kéo dài, mất ngủ: Rối loạn tiêu hóa ảnh hưởng đến hấp thu dinh dưỡng, gây thiếu chất, mệt mỏi và gián đoạn giấc ngủ.

Rối loạn tiêu hóa kéo dài có nguy hiểm không?

Nếu các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn không được xử lý kịp thời và kéo dài, chúng có thể dẫn đến nhiều hậu quả nghiêm trọng:

• Ảnh hưởng đến hấp thu dinh dưỡng: Gây thiếu hụt vitamin, khoáng chất, protein, dẫn đến suy nhược cơ thể, thiếu máu, da xanh xao, tóc và móng yếu.
• Tăng nguy cơ biến chứng: Rối loạn tiêu hóa kéo dài có thể làm tăng nguy cơ viêm loét đường tiêu hóa, xuất huyết tiêu hóa, hình thành polyp ruột hoặc thậm chí là ung thư đường tiêu hóa (nếu có các yếu tố nguy cơ khác).
• Làm giảm chất lượng cuộc sống: Các triệu chứng khó chịu như đầy hơi, đau bụng, tiêu chảy/táo bón liên tục gây ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt hàng ngày, công việc và các mối quan hệ xã hội. Năng suất lao động giảm sút, người bệnh thường xuyên cảm thấy khó chịu, lo lắng.
• Có thể là biểu hiện sớm của các bệnh lý nguy hiểm: Như ung thư đường tiêu hóa (dạ dày, đại tràng), hội chứng ruột kích thích (IBS), bệnh Crohn, viêm loét đại tràng chảy máu, v.v. Việc bỏ qua các triệu chứng này có thể làm chậm trễ việc chẩn đoán và điều trị bệnh nền.

Rối loạn tiêu hóa có thể là triệu chứng của các bệnh lý đường ruột nguy hiểm.

Khi nào cần đi khám bác sĩ?

Mặc dù nhiều biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn có thể tự cải thiện hoặc được kiểm soát bằng cách điều chỉnh lối sống, nhưng có những trường hợp bạn cần đến gặp bác sĩ ngay lập tức để được chẩn đoán và điều trị kịp thời:

• Triệu chứng kéo dài hơn 1 – 2 tuần mà không thuyên giảm, hoặc có xu hướng nặng hơn.
• Sút cân không rõ nguyên nhân, đặc biệt khi kèm theo chán ăn kéo dài.
• Chảy máu khi đi ngoài, phân có máu tươi hoặc phân đen bất thường (dấu hiệu của xuất huyết tiêu hóa).
• Đau bụng dữ dội, quặn thắt liên tục không giảm.
• Nôn ói liên tục, không kiểm soát được, dẫn đến nguy cơ mất nước nghiêm trọng.
• Có tiền sử bệnh tiêu hóa mạn tính hoặc gia đình có người mắc các bệnh lý tiêu hóa nghiêm trọng (ung thư).
• Sốt, ớn lạnh không rõ nguyên nhân kèm theo các triệu chứng tiêu hóa.

Thăm khám bác sĩ khi các triệu chứng rối loạn tiêu hóa không suy giảm.

Cách cải thiện và phòng ngừa rối loạn tiêu hóa

Việc chủ động cải thiện lối sống và thói quen sinh hoạt là chìa khóa để giảm bớt các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn và phòng ngừa bệnh tái phát.

• Chế độ ăn hợp lý: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt để tăng cường nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón và duy trì hệ vi sinh khỏe mạnh. Ưu tiên các món luộc, hấp, tránh đồ chiên xào nhiều dầu mỡ…
• Hạn chế thực phẩm gây kích ứng: Tránh rượu, bia, cà phê, đồ uống có ga, thực phẩm cay nóng, chua gắt vì chúng có thể kích thích niêm mạc đường tiêu hóa.
• Tập thể dục đều đặn: Vận động thể chất giúp tăng cường lưu thông máu, kích thích nhu động ruột, giảm căng thẳng.
• Quản lý stress hiệu quả: Thiền định, yoga, đọc sách, nghe nhạc hoặc dành thời gian cho sở thích cá nhân để giảm căng thẳng, lo âu.
• Tăng cường lợi khuẩn đường ruột: Bổ sung men vi sinh (probiotics) theo chỉ định của bác sĩ hoặc qua các thực phẩm tự nhiên như sữa chua, kefir để cân bằng hệ vi sinh.
• Không tự ý dùng thuốc: Đặc biệt là kháng sinh, thuốc giảm đau khi chưa có chỉ định của chuyên gia y tế, để tránh làm rối loạn hệ vi sinh và gây hại niêm mạc.

Các biểu hiện rối loạn tiêu hóa ở người lớn có thể dễ nhận biết, nhưng cũng dễ bị xem nhẹ. Nếu có triệu chứng kéo dài hoặc nghiêm trọng, hãy đến gặp bác sĩ để được thăm khám, chẩn đoán chính xác và điều trị đúng cách, tránh những hậu quả đáng tiếc.